Buscar este blog

viernes, 6 de enero de 2017

EXECUTORIA DE FIDALGUÍA DE XOAN DE LUACES. 1510.

Executoria de fidalguía de Xoán de Luaces.                          pares.mcu.es

Recentemente visitou o Centro de Interpretación do Camiño Norte, onde realizo o meu traballo corporal, o compañeiro, en tarefas investigativas, Xe Freire. Para quen non o coñeza é un home parco en palabras, polo menos conmigo, pero que cando fala ilustra.

Sorprendeume dicíndome que no meu artigo sobre os fidalgos mariñáns que loitaron contra Pardo de Cela había un erro. Que eu mencionaba a un tal Xoán de Luaces como fidalgo de Vilamor cando, en realidade, o era de Vilamaior do Val de Brea, ou sexa, da cidade de Mondoñedo.

Inmediatamente retomei esta investigación e comprobei que, como non podía ser doutra maneira, o bo Xe Freire tiña razón, Xoán de Luaces era veciño da cidade de Mondoñedo.
Sen que sirva como desculpa, que non a teño, debo dicir que cando abordei a figura deste fidalgo fíxeno buscando un apartado en concreto, que era saber se participara ou non na toma do castelo da Frouxeira. Tamén, sen que serva de desculpa, debo dicir que se tecleas en pares.mcu.es o termo Villamor sáeche a executoria de Xoán de Luaces ao que clasifican como veciño desta parroquia, polo  tanto é un erro compartido.

Tamén debo deixar claro que cando Xoán de Luaces solicita a executoria sobre a súa fidalguía levaba vivindo tan só dez anos na cidade de Mondoñedo, iso non quere dicir que non fose veciño, pero que aínda non era de Mondoñedo.

Sexa como fose eu cometín un erro. Gustaríame que este artigo e fose entendido como expiación do meu pecado, que non búsqueda de perdón, porque sei que o bo Xe Freire, tan xeneroso de corazón, xa me perdoara no mesmo intre en que me fixo a corrección.

Paso logo a facer un amplo resumo da executoria de fidalguía que Xoán de Luaces, veciño da cidade de Mondoñedo, obtén no ano 1510.

A mencionada executoria está outorgada por  “Doña Juana por la gracia de Dios Reyna de Castylla, de León...” . Nela a raíña  faille saber a tódolos alcaldes, alguacís, meriños, xuíces e xustizas “qualesquieras y de la ciudad de Villamayor de Mondoñedo que es en el mi Regno de Gallizia en el obispado de Mondoñedo”, que deben de acatar o que na executoria se di e recoñecela fidalguía de Xoán de Luaces.

Este preito de fidalguía ten como protagonistas a “Juan de Luazes veçino i morador de la dicha ciudad de Vyllamayor de Mondoñedo i su procurador i en su nombre e de la una parte i el bachiller Juan de Salinas mi procurador i fiscal en mi nombre de la otra”.

A petición de Xoán de Luaces foi presentada “ante los dichos mis alcaldes de los fijosdalgo i notario del dicho Reyno de Leon una petición de demanda por la qual entre otras cosas en ella contenidas dixo que seyendo como era ome fijodalgo de padre i de abuelo i de solar conosçido i de vengar quinientos sueldos segun fuero de Castilla i aviendo estado i estando en tal posesión en el dicho logar de Villamayor i que estovieron los dichos sus padre i abuelo en los logares donde vivieron i moraron en sus tienpos de unos diez veynte treinta i quarenta años aquella parte i de tanto tiempo a quella parte que memoria de onbres no era encontra i aviendoles sido guardadas todas las honras i franquezas i libertades i esençiones que se solian i acostunbravan a guardar a os omes fijosdalgo de solar conosçido destos regnos en especiçial en el pechar que nunca pecharan nycontribueyera en pechos ni derechos ni tributos ni monedas en que pechaban i contribuían los omesbuenospecheros”.

Mais esta situación de privilexio alcanzada xa dende a época de seu avó varía cando “de poco tiempo aquella parte el dicho concejo i omes buenos del dicho logar de Villamayor le enpadronaran i avian enpadronado en los padrones de los pecheros del dicho logar”. Esta nova situación é o que motiva a denuncia por parte de Xoán de Luaces.

Para demostrar a súa fidalguía presenta as seguintes testemuñas: “Alvaro de Vallino vezino de (1) i Alvaro Rico vezino de Galgau i a Gonçalo de Carrazedo vezino de Abadin i Alvaro Rodrigues vezino de Sant Fins i a Ruy de Dios vezino de la dicha cibdad de Villamayor i a Pero Garcia de Sancholo vezino de la dicha cibdad de Villamayor “.

Declaración de Álvaro Vallino, que di ser natural dunha freguesía da que somos incapaces de lelo seu nome pero que sabemos “que es a par de la cibdad de Villamayor”,  tiña un pouco máis de 50 anos. Na súa declaración afirma que “ conosçia al dicho Juan de Luaçes i a Garcia de Luaçes su hermnao i a Diego de Luaçes su padre i Juan de Luaçes su abuelo vecinos que fueron del concejo i feligresía de Labrada  i a cada uno dellos por vista i fabla i trato”.

Ao primeiro que coñeceu foi a Xoán de Luaces, avó  do contendente, “en la dicha feligresía de Labrada a donde le conosçiera i viera casado con Maria Yanes su muger i donde tenia i avia tenido su casa i asiento i vesindad por tiempo i espacio de treinta años poco mas o menos tiempo fasta que podía aver entonces cino o seis años poco mas o menos que fallesçiera i dixo que al dicho Diego de Luaçes padre del dicho Juan de Luaçes que le viera este testigo la primera vez en la dicha feligresía de Labrada podía aver los dichos treynta años poco mas o menos tienpo seyendo i estando casado con Mayor Alonso su muger en la dicha feligresia donde tenia su casa i asiento fasta que podia aver quinse o diez i seis años que era fallesçido poco mas o menos i que podia aver fasta veynte años poco mas o menos que este testigo viera la primera vez al dicho Juan de Luazes que litiga seyendo el entonces menor de hedad de fasta çinco o seis años poco mas o menos tienpo estando en la dicha feligresia de Labrada en casa del dicho Diego de Luaçes su padre i al dicho Garcia de Luaces su hermano le viera asimismo en la dicha feligresia estando en casa del dicho su padre podia aver fasta quinze años poco mas o menos seyendo a la dicha razon de hedad de quatro o çinco años poco mas o menos i que avia que se casara el dicho Juan de Luazes i bivia en la cibdad de Mondoñedo diez o doze años poco mas o menos”.

Unha vez demostrado que coñecía aos membros desta familia pregúntanlle se sempre foran tidos por fidalgos, a testemuña contesta afirmativamente e recalca que eran fidalgos“de casar de omes fijosdalgo que era solar de hidalgos i se llama el casar de Otero”. Afirma tamén que por ser  fidalgos non peitaban e que vira catro ou cinco veces como os recadadores de peitos pasaban por diante da porta de Xoán ou do seu fillo Diego sen cobrar nada. Un exemplo disto tivera lugar “podia aver fasta dies i seis años poco mas o menos tienpo que este testigo fue con el corregidor de la dicha Cibdad de Mondoñedo a prendar por la hermandad a la dicha feligresia de Labrada a los vezinos pecheros della a los que la no querian pagar i vio prendarlos al dicho corregidor i quando pasaron por casa de los dichos Juan de Luazes i Diego de Luazes sus padre i abuelos deste que contiende nunca entraron a los prendar por el dicho pecho i hermandad aun que pasaron por su puerta por los aver i tener por tales omesfijosdalgo” Outro exemplo que menciona, esta vez afecta a Xoán de Luaces, é o que tivera lugar “podia aver fasta un año poco mas o menos que este testigo viera coger en la dicha cibdad el dicho pecho de talla i de la luytosa de los vezinos pecheros de la cibdad que los dichos cogedores dexaran de pedir i demandar el dicho pecho al dicho Juan de Luazes que contendia”.

Tamén recoñece ter visto tanto ao pai como o avó do contendente “ayuntarse en los ayuntamientos i allegamientos de los omes fijosdalgo i no con los pecheros “.

O único inconvinte que había se eras fidalgo era que tiñas que acudir ás chamadas reais para loitar en distintas guerras. Así lle acontece ao pai do contendente “Otrosi dixo el testigo que viera al dicho Diego de Luaçes padre deste que contiende yr a la guerra de Froxera i a la de VillaJuan donde fueran llamados los omesfijosdalgo del dicho Regno de Gallizia a servir por fijodalgo en conpañia de otros fijosdalgo de quella tierra”.

Escudo de Xoán de Luaces na executoria.      pares.mcu.es

Declaración de Pedro García, veciño de Vilamaior, afirma ser home fidalgo dunha idade de 70 anos.

Na súa declaración recoñece coñecer ao contendente e a seu irmán, así como ao pai e avó de ambos. Sobre este último di que o coñecera “biviendo i morando en la dicha feligresia de Labrada en lo paço de Otero i seyendo casado con Mayor Yanes su muger”. Tamén afirma coñecer ao pai do contendente, Diego de Luaces, dende hai uns 30 anos “estando casado i teniendo su casa i asiento en la dicha feligresia con Mayor Alonso su muger”.

Ao contendente coñéceo dende hai uns 20 anos “primeramente estando en la dicha feligresia de Labrada en casa del dicho su padre fasta que podia averquatro o cinco años que se casara en la dicha cibdad de Villamayor”.

Declaración de Xoán Rodríguez, veciño de Vilanova de Lourenzá e fidalgo de 65 anos.
Afirma que coñecera ao contendente e a seus pais e avós “por que dixo que este testigo avia tenido i tenia casas i heredades en la dicha feligresia de Labrada”.

Sobre os avós afirma que estaban defuntos no ano da executoria “fasta que podia aver quinze o diez i seis años que fallesçiera su muger i el dicho Juan de Luaçes el viejo su marido cinco o seys años”.
Sobre Diego de Luaces di que o coñecera en Labrada dende hai uns 40 anos “fasta que podia aver diez i seis o diez i siete años que fallesçio”.

Esta testemuña declara que Xoán de Luaces vivía en Labrada “fasta que podia aver seis o siete años poco mas o menos que se casara en la dicha cibdad de Villamayor”.

Resumindo podemos dicir que ao citado Xoán de Luaces se lle gardaran as preeminencias propias dos fidalgos na parroquia de Labrada pero que ao casar e trasladarse á cidade de Mondoñedo, onde, polo que podemos comprobar, non era moi coñecido foi anotado nos padróns de peiteiros, tendo, polo tanto, a obriga de peitar cada vez que se lle reclamasen cartos, algo que os fidalgos non facían.

Como vedes as cousas pouco cambiaron, aos que temos nómina múxenos de tódalas maneiras posibles mentres que os ricos sempre atopan fisuras na legalidade por onde escapar á súa obriga de cotizar á Facenda Pública.


Serva logo este artigo, no que corrixo o meu erro, como expiación polo meu pecado de empadroar  a Xoán de Luaces na parroquia de Vilamor cando lle correspondía a cidade de Vilamaior de Mondoñedo.


jueves, 5 de enero de 2017

O FOZ DE 1939 NOS OLLOS DE ANTÓN GOI DÍAZ.


O 17 de decembro de 1939 Antón Goi Díaz sacaba no xornal El Progreso un estracto do seu folleto titulado Rutas de Turismo, en concreto da segunda das rutas que comprendía os tramos Viveiro – Foz – Ribadeo.

Atrevémonos a transcribir este artigo para coñecer de primeira man, xa que o autor estivera vivindo varios anos en Foz, como se transformaba o noso pobo cando cegaban as lanchas con sardiña e como se levaba a cabo a súa descarga.

 “ Volvemos a la carretera general después de haber rendido nuestro tributo de admiración a estas tierras que riega el Rúa, en donde un día asentaba sus plantas aquella “Real Fábrica de Sargadelos”, primero  fue de ollas de hierro, bombas, granadas, balas y metralla, para convertirse más tarde en talleres de primores, de los que salieron esas lozas maravillosas cuyo colorido no ha sido posible imitar, pese a los esfuerzos desde que se perdió la fórmula de su azul y de su rojo inalterables y terminar por último dedicada a hornos de fundición, de los que salieron – al lado de la tubería para la conducción de aguas de Madrid – los cuatro leones que hoy dan guardia a las entradas de la Alameda de Lugo, y que antaño, con la matrona emplazada en la Plaza de Avilés, formaban la fuente monumental de la desaparecida plaza Mayor, típicamente española.

A la izquierda dejamos las altas chimeneas de rojo ladrillo que a orillas del mar se empinan sobre las rocas, en el extremo más saliente del cabo de Burela, como cuellos de jirafas cuyos lomos fuesen los tejados de las largas naves de la fábrica de baldosines y ladrillo refractario de Cucurny, heredera emplebeyecida de la Real de Sargadelos.

Corremos a orillas del Cantábrico. Comienza a oscurecer y vemos la superficie del mar rizada; en la cumbre de cada onda, coronas blancas de espuma, que avanzan hacia la costa, en ese interminable pasar y pasar de las espirales de un tornillo sin fin, como si fuera siempre la misma multiplicada hasta lo infinito.

Los arcos de un puente que no se sabe que caminos del mundo une, los muros de un terraplén que en su fondo no lleva todavía ningún sendero, un montón de tierra largo y estrecho, cual si lo hubiese levantado un topo gigantesco que a nuestro lado caminase subterráneamente, nos dicen que por aquí pasará – cuando Dios quiera que pase – el ferrocarril de la costa.

Cangas, Nois, Fazouro, con su atrevido puente sobre la desembocadura del río Oro; de ahí Fazouro o Face Aurea, ensenada del oro, no del río Oro sino del oro que en sus arenas encontraron los romanos y que dio nombre eufórico al pueblecito, ya que hoy no le que el precioso metal.

 Y ya, Foz… Aparece de repente, escondido tras el murallón de roca que como vigía ciclópeo guardase uno de los extremos de la barra que cierra el puerto.

Es noche cerrada. Las luces se encienden en las primeras casas de Marzán, el barrio alto de la villa, mitad campesino y mitad marinero. A lo lejos se oye un ronco sonido, como de trompa de caza. En todas las casas se observa movimiento inusitado, y grita una moza a sus vecinas:

-         Toca o corno. ¡Rapazas, hay sardiña!

Mulleres descargando peixe. Sacado de atalaiaasocvecinos.blogcindario
Por los caminos que bajan hacia el mar, estrechos y retorcidos, sumidos en la sombra bajan luces en procesión interminable, que se van congregando en la playa y bailan incesantemente al reflejarse en las aguas de la marea que sube. Nosotros dejamos el coche, nos unimos a un grupo de mujeres portadoras de una luz de petróleo que alumbra nuestros pasos y llegamos al puerto.

Por un sendero abierto en la roca a fuerza de pisadas, suben los pescadores en fila, llevando sobre sus hombros, de uno a otro, las redes recién sacadas del agua, asemejando un extraño dinosaurio parduzco que saliese a deshora del baño. Abajo, en la playa, queda el patrón en la lancha subastando la redada. Las mujeres, con las faldas arremangadas en la cintura, se meten el agua hasta media pierna, agarradas a la borda de las embarcaciones. Otras, adquirido ya un lote han clavado en la arena una luz de petróleo o de carburo y descabezan la sardina, hablando, a gritos con sus vecinas.

Es la hora de cenar, y se nos antoja que no han de estar malas estas sardinas asadas a la marinera”.

No ano 1940 o cronista oficial de Mondoñedo, don Eduardo Lence Santar, publicaba no xornal El Progreso (1940, 8 de novembro) unha recensión da obra anteriormente mencionada de Goi Díaz.

Definía Lence este traballo, dende o cariño mutuo que se profesaban, como “un interesante folleto de 37 páginas de excelente papel satinado, impreso en la tipografía Celta de Lugo y cuesta 4 pesetas”, para o cronista oficial tratábase dunha publicación interesante e necesaria para todos “ los habitantes de la provincia de Lugo y también para los demás de Galicia” na que “de una manera amena, encantadora, sugestiva, se dá a conocer la zona más importante de la provincia”.

A obra componse de catro rutas das que a primeira descorre por Lugo, Outeiro de Rei, Rábade, Vilalba e Viveiro. Na segunda fálase de Viveiro, Foz e Ribadeo. Na terceira de Ribadeo, Villaodrid, Meira e Lugo, na cuarta  de Lugo, Abadín, Mondoñedo e Lourenzá. Segundo Lence “hasta la fecha, nada se publicó tan ameno de la provincia de Lugo”.

Despois de ler isto debemos de preguntarnos quen era Antón Goi Díaz e cal é por que coñece tan ben o noso pobo.

Antón Goi Díaz  é un home nado na cidade de Lugo, onde estuda e se forma, que logo amosa maneiras de escritor. No ano 1917 aparecían publicados no xornal La Idea Moderna dous contos curtos escritos por el, son Soy el ser más precioso (4 de febreiro) e o titulado El último trovador (6 de xuño).  En 1918 sacaba no mesmo xornal o conto titulado El triunfo del mal (4 de febreiro).

En 1920 o xornal El Progreso informaba do retorno a Lugo, procedente de Madrid, de Antón, que estivera na capitalidade do estado ocupado nas oposicións a Telégrafos, “en donde aprobó brillantemente el segundo ejercicio de las oposiciones celbradas para el ileso en el cuerpo de Telégrafos”. (El Progreso, 1920, 9 de abril). Tras aprobar estas oposicións será destinado a Bilbao e alí nolo encontramos ata mediado do mes de febreiro de 1925, momento no que se traslada ao oficial 3º de Telégrafos de Foz, Félix Pérez Rodríguez, á cidade de Mondoñedo, por outra banda “también fue destinado de Bilbao para Foz el oficial 3º don Antonio Goy Díaz”. (El Heraldo Gallego, 1925, 15 de febreiro).

A principios do mes de febreiro en Foz ten lugar a voda entre Celia Cageao e Antón Núñez, ambos fillos de acaudalados comerciantes, e comprobamos como un das testemuñas que aparece firmando é Antón Goi, que aparece co cargo de “jefe de Telégrafos”. (El Heraldo Gallego, 1927, 6de febreiro).

A fins de setembro de 1928 regresaba a Foz, procedente de Valladolid, Antón Goi, viña de  cursar “varias asignaturas en la facultad de Derecho”. (El Progreso, 1928, 29 de setembro).

 En 1929 saía á luz o libro de Antón titulado Entre o clavo i-a ferradura, realiza unha recensión sobre esta obra Glicerio Barreiro nun xornal, definindo o traballo como “un lindo folleto de cuentos y versos escritos en la lengua vernácula, gesto tan inesperadocomo gratísimo”. O señor Barreiro aseguraba que no libro “campea el humorismo característico del gallego socarrón e intenciónado en un léxico real, sin el vocablo aportuguesado tan en boga”. (El Progreso, 1929, 1 de febreiro). Por aquela Antón contaba con 30 anos de idade.

O 14 de xuño dese mesmo anoa parece ocupando o cargo de secretario da primeira xunta de goberno do Pósito de Pescadores de Foz. Doce días despois publicaba nun xornal un artigo titulado Foz despertó de su letargo, no que fai unha loubanza da figura de César Conti, enxeñeiro do grupo mixto de portos ao que pertence o noso pobo. Esa nova vitalidade de Foz quedaba reflectida na “creación de la Liga Popular pro intereses del distrito de Foz, después la del Pósito de pescadores, intento tres veces fracasado en años anteriores; el Ayuntamiento, por su parte, inauguró el día 14 de los corrientes el alumbrado eléctrico en la ribera – plaza de venta del pescado que tan necesitada estaba de ello – tiene pensado aumentar en lo que fuese necesario el del pueblo, está en tratos con la Jefatura del Grupo mixto de Puertos para proceder, pagando los gastos a medias, al relleno de la charca del muelle, y tiene encargado el estudio de un anteproyecto de traída de aguas”. Nese mesmo artigo afirmaba que o señor Conti prometera, a instancias da Liga Popular que a primeiro do mes de xullo “comenzarán las obras del afirmado de la Avenida de Alfonso XIII, o sea la rampa que da directamente acceso al muelle desde la carretera. Esta obra es de interés primordial para Foz, y, no bostante, lleva siete u ocho años sin poderse abrir a la circulación por falta de pavimentación”. (El Pueblo Gallego, 1929, 26 de xuño).

Sirva este artigo para lembrar aquel Foz, hoxe desaparecido, onde existía unha rula, anunciante da chegada ou da venda de peixe, que combinada co repiqueteo constante das campás da igrexa significaba a chegada de malas noticias, naufraxios ou incendios, convocando, como convocaban, á poboación a acudir en auxilio.



 Son pequenas pezas que foron desaparecendo daquel Foz que hoxe xa non existe.

O CRIME DE BURELA. 1910.

Muller aforcada baixo a ponte. Cadro de Chris Rawlins.

A fins do mes de marzo  de 1910 a vila de Burela estivo en boca de todo o mundo polo terrible suceso que nela acontecera.

Os protagonistas deste feminicidio son Modesto Vázquez Villarmea e a súa dona Adelina Paleo Candia.

Como tódalas historias debemos de comezar o noso relato polo principio. Nel vemos a Modesto camiñando cara a casa de seus sogros, residentes na parroquia de Cervo, co fin de convencer ao proxenitor da súa dona para que o acompañase pois a tarde anterior discutira con Adelina e cando a deixara estaba moi desgustada e desanimada. Quería Modesto que seu sogro a calmase e que a convencese, de que lle conseguise o perdón e poder así  volver a vivir en paz. Cando sogro e xenro levaban algo máis de medio camiño percorrido atopáronse cun veciño que os informou de que Adelina se aforcara no faiado da casa matrimonial.

Despois de descolgala os forenses apreciaron dúas marcas arredor do pescozo da víctima, unha que correspondería á deixada pola corda e outra que ben podería corresponder a un intento anterior de suicidio ou ben a un estrangulamento.

A garda civil, por outra banda, prestaba oídos a ese rumor que corría entre os veciños máis próximos á casa de Modesto e Adelina segundo o cal “el día de referencia surgió entre el matrimonio y a consecuencia de faltas del marido, una reyerta, en la que, Modesto Vázquez, echó las manos á la garganta de su esposa con tal brutalidad, que medio la estranguló. No lo creyó así, no obstante, el Vázquez, y dejándola, bajó al establecimiento”. (Diario de Galicia, 1910, 9 de abril).
Segundo ese rumor o marido estivera despachando no bar ata que puido subir a esconder o cadáver, ao contemplar que Adelina non estaba morta sente un medo atroz a que o denuncie e por iso decide ocultalo seu acto criminal simulando un suicidio: “y al volver al piso alto, viese que la víctima se hallaba muy grave, deseando hacer desaparecer las huellas de su cobardía, cogió una cuerda y sujetándola del techo suspendió por el otro extremo á la desdichada Adelina, marchando seguidamente á Cervo y á casa de los padres de aquella para decirles que tuvieran en casa un disgusto y que fuesen ellos para ver de arreglarlo. El marido ha sido detenido”. (Diario de Galicia, 1910, 9 de abril).

Como podemos entrever polos feitos o señor Vázquez Villarmea era un home calculador e de sangue frío, pois iso fai falla para facer o que fixo.

Máis todo o que montou Modesto non serviu para nada xa que moi pronto atoparon probas que tiraban por terra a idea do suicidio scena. Así ao tomar cartas no asunto o xulgado: “efectuóse la autopsia y parece que los médicos hallaron señales evidentes de un crimen monsturoso”. (El Progreso, 1910, 7 de abril).

O xulgado de Cervo decidiu deixar o caso nas mans do de Viveiro “desde los primeros momentos intervino en el suceso, instruyendo las primeras diligencias, el juzgado municipal de Cervo, pero en vista de la gravedad del parte dado al juzgado instructor de Vivero se constituyó éste al día siguiente en Burela, ordenando la prisión del marido de la interfecta. Adelina Paleo tenía 31 años de edad; su esposo es hombre de 40. (El Noroeste, 1910, 3 de abril). Segundo este mesmo xornal a razón do crime había que buscala na mala situación afectiva na que vivía a parella: “se cree que juegan los celos un papel importante, hasta el extremo de que quizá hayan sido el único móvil del sangriento suceso”.

Dous anos despois, no mes de abril de 1912, aparecen noticias referentes ao xuízo deste horrendo crime. O xornal El Progreso cubrirá extensamente a noticia e grazas a el sabemos que Adelina morrera o día 28 de marzo “colgada de una cuerda con un nudo corredizo, que pendía de una viga del desván de su casa. Un rosario puesto al cuello, un crucifijo en el suelo, una cesta de mimbres al lado del crucifijo y una carta dirigida a su esposo. En esa carta Adelina se despide de su marido y entre otras cosas dice “muero por tu amor; ahora podrás gozar”. ¡Se mató por celos! Dijo el pueblo y así se creyó en los primeros momentos”.

O tribunal, seguindo sempre a este xornal, estaba formado polo Presidente, señor Caramés, e o resto dos membros, señores Golpe e Cavallo, actuaba como fiscal o señor Pintos, como representante da víctima o señor Cereijo e como defensor o señor Varela Balboa.
Algo que temos que facer constar é o cambio de apelidos que este reporteiro fai dos implicados e así vemos como Adelina pasa a apelidarse Basanta e o seu marido Vázquez Villanueva.

Recolle o xornalista un amplo resumo da declaración do acusado. Grazas a ela sabemos que Adelina estaba embarazada de dous ou tres meses. Os feitos da morte inícianse o día anterior cando Modesto marchara “a una corrida del gallo” da que se nos di que é unha festa popular, polo que entendemos emborrachaban a un galo e despois comíase,  “ Unos mozos organizadores del festejo, fueron á la taberna de Modesto a buscar vino para “empujar” al gallo que, una vez sacrificado, iban a comerse, e invitaron al tabernero para que les acompañase a la cena”. Cando regresou, a altas horas da mañá, atopou a súa dona de moi mal humor que o saudou dicíndolle “¿Has cumplido ya con una cita?. Vete a cumplir con otra!”. Ao día seguinte Modesto marcha cuns operarios a plantar patacas e ao volver á casa atópase cunha filla que lle di que súa nai estaba “llorando en el almacén de sal que tenía el Modesto”. O marido acode onda ela, intenta calmala e convencela de que vaia para a casa, como non o consegue pídelle que se deite na cama. Decide, sempre segundo a versión de Modesto, ir á casa de seu sogro, que vive a 7 quilómetros, para que este tranquilice a Adelina, “camino de la casa de los suegros encontrose con un carretero llamado Mangas-rubas y con el conversó un rato”. Cando chegou á casa de seus sogros pediu falar con Xosé Basanta, pai de Adelina, para que o acompañase a poñer paz entre el e a súa dona “ya llevaban andando un buen trecho cuando se encontraron con una mujer que les dijo que corrieran porque Adelina estaba muy mala. Más adelante otra mujer les notificó que Adelina había muerto.” Cando chegaron viron a casa ocupada polos veciños e ao subir “al fayo, miró y pudo ver el horrendo cuadro... Modesto cayó desmayado”.

Cando lle preguntan pola corda di que “la usaban para colgar la ropa a secar.” Sobre o lazo opina “que no se parece a los que usan los gauchos. El estuvo en América, en el 2º departamento de la Zona Central”. O acusado tamén lembra “que en el fayo había unas cestas de mimbre destinadas a langostas y que no deben tener consistencia bastante para aguantar a una persona. Asegura que su mujer usaba pañuelo á la cabeza, algunas veces atado arriba, sin que sepa a punto fijo como lo traía atado el día de su muerte”.

Modesto recoñece a letra da muller e a súa en varios documentos, tamén afirma que non tivera “participación alguna en la escritura o redacción de la carta”, na que a súa dona afirmaba que se suicidaba para darlle liberdade. A declaración do acusado e a súa actuación leva ao xornalista a afirmar que declaraba “con una serenidad asombrosa”. (El Progreso, 1912, 23 de abril).

Xornal El Progeso, cubrindo o xuízo no ano 1912.

Os especialistas en caligrafía que interveñen son “Arocena, archivero de Hacienda y Saavedra, a quien cábele el calificativo de semidiós”. Ambos afirman que a letra da carta “de despedida las primeras lineas son más seguras y firmes, pero del mismo tipo, y advierten que las letras de Modesto y de su mujer se parecen”.

O pai da falecida, Xosé Basanta ou Paleo, de 65 anos, residente en Espiñeirido, di que a súa filla se casara o 17 de novembro de 1902. Lembra como o día de autos seu xenro chegara a súa casa para pedirlle que mediara entre dous homes que pelexaran e que Modesto non quería que iso chegase ata a xustiza, pouco despois díxolle que non era verdade, que o problema radicaba nunha disputa entre el e Adelina, un pouco máis adiante confesoulle que “su mujer tenia celos de las de Camafeita y de otras dos”. Así proseguiron camiñando ata que ao chegar “a la casa del Americano un individuo saludó a Modesto diciéndole ¡hola tío!, conversaron un rato y pretestando falta de tabaco entraron en la citada casa donde tomó Modesto dos copas de ron y su suegro una chiquita de vino”. Proseguiron camiño e ao chegar a Figueirido “encontraron a Genoveva la de Camafeita quien les dijo que Adela quedaba muy mala y no sabía si la encontrarían viva. En el puente de Pomeda cuatro mujeres dijeron al verlos pasar:¡Pobres, andar andan bien, pero viva no la encuentran! “.

Xosé Basanta relata que cando atopou o cadaver da súa filla pendurando dunha corda: “la abracé, mandé cortar la cuerda y la llevé a la cama”. A defensa demostra que nas declaracións realizadas polo pai de Adelina, seis en total, había incorporacións de feitos en cada unha delas, ante estas preguntas “Basanta se muestra un tanto descortés con la defensa cuando contesta”.

Declara tamén a irmá de Adelina, Dores Basanta, de 26 anos que di que cando chegou á casa de Modesto atopou a súa irmá morta na cama que ao inspeccionalo cadáver “levanta la saya y revuelve un rato en la faltriquera sacando varias monedas de plata y calderilla, un billete del banco de cien pesetas, cáscaras de avellanas y el pendiente”. Afirma que súa irmá facía o nudo do pano arriba, que “no era de letra de Adelina la carta de despedida, que Adelina no sabía hacer nudos marineros, que el cuello de la blusa de su hermana el día de autos, era bajo”.

Outra testemuña que declara é Mangas-rubas, ou sexa Manuel Fernández Fernández, de 51 anos, xornaleiro e que “tiene un carro en el que viaja entre Foz y Vivero”, declara, con varias contradiccións, que Adelina, filla da defunta, lle dixera que cando seu pai marchara súa nai seguía viva, pero Xulia, outra das fillas, non declara nada.

Na sesión vespertina declaran Ramón Chao, Francisco Caión, Tomás Mon e Hermógenes Eijo, que estivera na casa de Modesto, a onde fora “vender una rabaliza el viernes santo”. Outra testemuña que declara é Xosefa Fernández, alias Rañiza, quen asegura que ao visitar a casa de Modesto o día de autos unha das nenas lle confesara que “mamá estaba muerta en el fayo y que el papá iba a Cervo”, ela non o cree o que se lle di, sospeitando que era unha mentira, e marcha para a súa casa.

Declara tamén de Miguel Eijo Sierra, pai de Hermógenes, que asegura que nacera en Sargadelos “y estuvo muchos años en América. Examina el lazo y dice que ni es de potro, ni de coche, ni de Holanda, ni de marinero, ni de nada”. Tamén asegura que o día 28 de marzo estivera preto da casa de Modesto e que oíra xemidos e “tres gritos de mayor a menor, siendo el último sin acabar”.

O avogado da acusación particular, Cereijo López, define a Modesto da seguinte maneira: “hombre de carácter fuerte, sin más voluntad que la suya con la cual quería sobreponerse a los demás; acostumbrado de América a exceder en la bebida, a beber vinos fuertes ... su inclinación manifiesta a no contener su pasión sexual”.

O avogado defensor, Bautista Varela Balboa, afirma que si ben é certo que unha das probas esgrimidas pola acusación dicía que Adelina non puido suicidarse porque os seus pes tocaban no chan responde que “tratadistas afirman que muchos de los suicidas colgados tocan con los pies el suelo”. Sobre o sangue que cubría a corda o avogado di que “el laboratorio de Madrid certifica no ser sangre las manchas de la cuerda”. A nota de suicidio segundo os especialistas é de muller, polo tanto non é do marido. Tamén esgrime este avogado a declaración da filla do matrimonio que manifestara “papá marchó á Cervo y mamá me dió una pastilla de chocolate, diciendo después que no se despachaba a nadie hasta que volviese papá, pues le dolía la cabeza y se iba a la cama y la pequeña dijo entonces que al salir su padre preguntóle Adelina ¿pr’onde vas? ¿pr’onde vas?”. (El Progreso, 1912, 22 de maio).

No do 24 de maio podemos ler que despois de hora e media reunido o xulgado popular volven para ler o veredicto, que será  de culpabilidade “se pide pena de cadena perpetua por el fiscal, mas 10000 pesetas de indemnización (...) la Sala sentencia al condenado a cadena perpetua, 5000 pesetas de indemnización y tercera parte de las costas”. (El Progreso, 1912, 24 de maio).

Así rematou a súa vida Modesto, ou pensamos que debeu de ser así, nun cárcere, lonxe de todo o que amaba, o alcohol e as mulleres, todas meus a súa.