Buscar este blog

martes, 6 de septiembre de 2016

O QUE TRAE O MAR.

 Vivir a carón do mar sempre tivo algo positivo xa que  moitas veces recibes agasallos, aínda que sempre hai que ter moito coidado con el pois sempre acaba reclamando o seu pago.

Neste artigo iremos amosando, moi por enriba, algún que outro dato sobre achados nas nosas praias dende finais do século XIX ata a segunda década do século pasado.

Así vemos como o xornal El Faro Nacional: revista universal de la administración pública, no seu número do 31 de decembro de 1851, inxería unha nota na que se recollía a declaración feita polo ministro de facenda o  26 de xullo de 1848, segundo a cal reclamaba o estado a pertenza dun bote “por no haberse presentado dueño conocido, un bote hallado en la playa de San Pedro de Benquerencia, partido de Rivadeo, cuyo valor fue tasado en 320 reales, ascendieron las costas ocasionadas en la ayundantía de marina a 323 reales y 14 maravedis y á 94 reales y 2 maravedis las que se causaron en el juzgado de primera instancia, habiéndose notado el mismo esceso en el espediente relativo á un bote inglés hallado en las playas del distrito de Foz”(p.64) Supoñemos que se está a referir ao mesmo bote que se menciona no Boletín Oficial de Ourense (1850, 10 de outubro), que aparecera na praia de Fazouro o día 31 de xullo, “bote que tiene de latitud su quilla 24 pies y 5 pulgadas; de eslora 24 pies; de manga 10 pies y 11 pulgadas y de puntal 3 pies y cuatro pulgadas, su madera es roble, su construcción extranjera y su estado regular”.

O día 27 de maior de 1887 podemos ler no xornal El Lucense que dúas lanchas de Foz atoparon o día 21 e o 23 dese mes “en la mar dos tercerolas conteniendo aceite Graut”. O dicionario da Real Academia da Lingua dinos que a tercerola é un tipo de barril de mediana cabida.

Algo que resulta moi habitual que apareza nas nosas costas, aínda hoxe en día, son as madeiras, de todo tipo. Así vemos como no xornal El Eco de Santiago, podemos lela seguinte noticia:  “Han sido recogidas en el mar por pescadores de los puertos de Rinlo y Foz, en esta provincia, varias perchas de madera de cedro, que se hallan depositadas en la ayudantía de marina de Ribadeo”.(1897, 4 de febreiro).

Tamén é abundante a aparición de boias, como a que foi atopada o día 5 de xaneiro de 1911:  “por los carabineros de la Comandancia de Ribadeo, en la playa de Foz, una boya baliza pintada de encarnado y de forma cónica, la que mide cuatro metros de largo por cinco y medio de circunferencia. Tiene también una placa en la que se lee: número 3, London 170. (La Voz de la Verdad, 1911, 13 de outubro).

Neste mesmo ano apareceron na praia de Fazouro de 32 bocois baleiros que recolleron os mariñeiros “se cree fundamentalmente procedan de algún naufragio de los varios ocurridos durante el último temporal”. (El Regional, 1911, 23 de xaneiro). Tanto polas marcas como pola madeira dos bocois sospeitase que podan ser estranxeiros.

Outro dos achados que aparecen correntemente, antes moi máis que hoxe en día, son as cartas enviadas en botellas. O protagonista deste achado foi o médico focense Eladio Candia Río e o suceso ten lugar no ano 1912. Atopábase o médico dando “un paseo por la ensenada de la Masma y desembocadura del río Oro” cando atopou unha botella, ao recollela comprobou que esta traía dentro “una tarjeta postal y un papel escrito en cinco idiomas. La dirección es la siguiente: Mission Oceanographique.- Carisberg Laboratorion. Copenhagne. Danemark”. (Diario de Pontevedra, 1912, 1 de xuño).

No papel pedíaselle a quen atopase a botella que anotase onde fora atopada, a data do achado e o nome. Tratábase dun experimento para comprobar as correntes oceánicas. Para levalo acabo os daneses lanzaran ao mar varias botellas que contiñan unha postal para contestar ao escrito.


A razón de que aparezan este tipo de restos nas nosas praias débese aos descoidos dos mariñeiros, a unha mala colocación da carga, a naufraxios por temporais ou ben, tal e como acontecera no ano 1917, ao ataque de submarinos alemáns; porque si, nese ano varios submarinos estiveron a atacar barcos pola mariña luguesa (véxase o noso artigo titulado O submarino alemán U-46 que navegaba pola  Mariña, http://ogabinetedefoz.blogspot.com.es/2015/01/o-submarino-aleman-u-46-que-navegaba.html).

Así podemos ler que como consecuencia destes ataques dos submarinos están aparecendo nas praias de Asturias e nas galegas “varios objetos, procedentes, sin duda, de dichos torpedeamientos y de los últimos temporales: Un bocoy vacío, hallado en la playa de Nois, Foz. Veinte tablones y un aparato de metal del gobierno de un buque en la playa del Castro,Foz. Un palo macho de un barco de vela, de 24 metros de largo y 1,40 de circunferencia, hallado en Foz. Un bocoy lleno de vino tinto, en Arealonga, San Miguel de Reinante. Un bocoy lleno de vino tinto en la playa de Foz. Un bocoy vacío y otro lleno de vino tinto en Carreiro, Foz. Un bocoy vacío en LLas (…) Una pluma puntal de carga, de 13.20 metros, perteneciente a un vapor, hallada en Paizás, Foz y una puerta del camarote de un buque, en Marzán, Foz.”(Castropol: periódico decenal, 1917, 30 de marzo). Desta noticia tamén se fai eco o xornal El Progreso no seu número do 3 de abril dese ano.

O ano 1918 foi bastante prolífico para este tipo de achados e así podemos ler na prense que: “En diversos parajes  de la costa, entre Foz y Tapia, arrojó el mar estos días despojos de naufragios, bocoyes vacíos, barriles de vino, latas de materias lubrificantes, velas de esperma, trozos de madera y otros efectos, casi ninguno en condiciones de aprovechamiento”. (Correo de Galicia, 1918, 4 de xaneiro).

A finais dese mesmo mes podemos ler como continúan aparecendo cousas nas nosas praias: “Por la ayudantía de Marina de Ribadeo se anuncian los siguientes hallazgos en el mar: Una tercia con aceite, al parecer de engrasar máquinas, en mal estado, sin marca y con peso de 130 kilogramos, hallada por Antonio Rico y Gervasio Rodríguez en la playa de Fazouro.Otra con igual contenido e idénticas condiciones que la anterior, con peso de 200 kilogramos, que halló en la playa de Foz Manuel Fraga Penabad.” (El Eco de Santiago, 1918, 23 xaneiro). O xornal El Progreso, no seu número do 18 de xaneiro, facíase eco desta noticia aínda que nel se apuntaba a aparición doutra tercia de aceite, de 300 quilogramos, na praia de Fazouro, que atopara Manuel Alonso.

No mes de novembro dese ano temos constancia do achado máis macabro: “Días atrás apareció en la playa de Marzán, próxima a Foz, el cadáver de un hombre, en estado verdaderamente horrible. Tenía los huesos al descubierto en la casi totalidad, pues solo consevaba restos destrozados de carnes y de cutis en el tronco, en los piés, en las manos y en la cabeza. Le faltaban además por completo las vísceras. Llevaba sujeto un chaleco salvavidas y solo conservaba una camiseta que ostentaba la inscripción M.Primier. Supónese que se trata de un náufrago de alguno de los muchos buques que en aquella costa se han ido a píque, hundidos por los submarinos”. ( El Orzán, 1918, 3 de novembro).
En 1920 podemos ler como: “El ayudante de marina de Ribadeo comunica que por el vecino de Foz, Basilio Pena Monso, fue hallada en el mar una bola de grasa al parecer de cerdo, cuyo peso es de 36 kilogramos”. (Norte de Galicia, 1920, 14 de agosto).

Continuaremos ollando na prensa para recuperar máis información sobre os achados de restos nas nosas praias.


ANACOS DAS HISTORIAS DA EMIGRACIÓN MARIÑÁN NO SÉCULO XVII.


Non pretendemos con este artigo facer un ensaio sobre a emigración mariñán do século XVII, tan só pretendemos dar algúns datos, pequenos retallos, sobre eses homes e mulleres mariñáns que un día, ben polo sentimento de aventura, que tantas veces nos votan en cara, ou pola necesidade de buscarse a vida,marcharon desta nosa terra. Descoñecemos se retornaron ou non, pero para sabelo deberíamos de buscar nos libros de defunción das parroquias aquí mencionadas, aínda que esta labor, aparte de ardua, semella bastante infrutuosa.

Para realizar este tema empregamos como fonte documental primaria a páxina pares.mcu.es, en concreto a documentación que se garda no Arquivo Xeral de Indias, no seu apartado de Contratación.

A primeira referencia que atopamos data do ano 1604 (Contratación. Exp. 5281, nº 72, 6 de marzo) e nela o licenciado Antón de Quiroga solicitaba autorización para poder pasar ao reino de Nova Granada. Esta autorización debería estenderse a tres criados que o acompañaban, eran estes  María Pimentel, filla de Xoán de Castro e Sabela Pimentel, veciños de Mondoñedo; Antón Márquez, fillo de Fernán Márquez, natural de Samarugo e Marina Fernández Márquez, filla de Álvaro Márquez e de Leonor de Losada, veciños todos da parroquia de Santo Acisclo. Sobre estes criados, dos que tan só sabemos o seu nome, coido que o apelido de Antón e Marina debe ser Marqués e non Márquez, pois o primeiro deles era bastante abundante na nosa Mariña. Na documentación que se garda no Arquivo Xeral de Indias, e que podemos consultar en pares.mcu.es, podemos ver  como no interrogatorio se pregunta si: “ saven que dicha Marina Fernandez Marques, hija legitima y procreada de legitimo matrimonio de Albaro Marques, vezino de San Acisclo deste obispado de Mondoñedo, y de su legitima muger y es prima del dicho Procurador, hijos de hermanos”.

Nove anos despois, en 1613, solicitaba licenza para pasar a Zacatecas don Francisco de Castro San Isidro, para exercer o cargo de factor e veedor da Real Facenda de Zacatecas. Ía acompañado da súa dona e dos seus tres fillos así como dunha criada natural de Madrid e doutro criado, Pedro Rodríguez Bermudo, fillo de Xoán Rodríguez da Granda e María López, todos veciños de Cabarcos. (Contratación. Exp. 5332, nº 22).

En 1618 solicitaba autorización para pasar ao Perú o cóengo da catedral de Trujillo don Gregorio Juín de Pedrosa, ao que acompañaban dous criados, un deles era Domingo Díaz Alfeirán, natural da cidade de Mondoñedo, fillo de Lois de Pena e María López. (Contratación. Exp. 5360, nº 71 S).

En 1622 solicita autorización para poder pasar a Nueva España, en calidade de criado, Antón Legazpi e Río, veciño de San Martiño de Mondoñedo. Eran seus pais Alonso de Legazpi e Berenguela López de Río. O pai era un fidalgo que, procedente de Vilanova de Lourenzá, acabará asentándose en San Martiño. Súa nai era filla de Diego de Río, o novo e de Inés Álvarez, ambos residentes na casa torre de Río, na parroquia de San Martiño. O expediente xenealóxico que Antón Legaspi tivo que presentar fora redactado  “en el coto de Ferreira de San Martino de Mondoñedo y jurisdicion de don Lorenço de Moscoso”, o día 15 de marzo de 1621. (ES.41091.AXI/16419//PASAXEIROS,L.10,E.3319, 6 de xuño de 1622).

En 1625 a Casa de Contratación informa sobre os bens que lle quedaran ao xeneral don Xoán Pardo de Losada e Quiroga, natural do val de Cabarcos, veciño de Manila e encomendeiro en Cuyo. Tralo seu falecemento en Manila ábrese o testamento no que deixa unha gran cantidade de bens tanto para a familia como para fundacións de misas. É tal a documentación que este testamento aporta que merece un artigo aparte.

O día 28 de abril de 1634  solicitaba autorización  para poder pasar a Indias don Antón de Acuña e Cabrera, capitán e sarxento maior que fora do presidio do Callao, quen pretendía pasar ao Perú acompañado de varios criados, un deles era Diego Sánchez de Moscoso, fillo de Alonso de Río e Cordido e Catarina López Valmaior. (Contratación. Exp. 5415, nº 87, 28 de abril de 1634).
Era este Diego Sánchez veciño de Fazouro, feito que podemos afirmar grazas a unha documentación que sobre a fundación da capela da Concepción de Fazouro me pasaron.

Na mencionada documentación podemos ver como o presbítero Alonso de Río e Cordido e Aguiar fundaba unha capela no mes de abril de 1690:  “Fundazion.- En la feligresia de Santiago de Fazouro, jurisdizion de Nois, a quinze dias deel mes de Abril de mil seiscientos y noventa años en presenzia de mi escrivano e testigos, pareszio presente el Lizenciado don Alonso de Rio i Cordido y Aguiar, clerigo presbitero residente en la dicha feligresia de Fazouro y lugar que dizen do Castiñeiro, e dijo que por quanto de servizio de Dios nuestro Señor, y de la Santisima y siempre  Virgen Santa Maria su Madre Señora y abogada  nuestra para gloria y alabanza suia y de sus santos y vien de las almas y aûmento deel culto divino, tomò por su devozion el hazer y edificar una ermita deel nombre y adbocazion de Nuestra Señora de la Concepcion y deel Glorioso Señor San Yldefonso, Santo de su nombre, en el lugar y junto al Camino publico donde dizen âbaesta y està una cruz, termino de dicha feligresia de Fazouro, Jurisdizion de Nois; obispado de Mondoñedo, Reino de Galizia en medio de las dos Aldeas de Fazouro y Lousada”.
Para os reparos que a capela ía necesitar o presbítero deixaba unha serie de bens que lle tocaran en herdanza de seus pais:” y por otra en eredad de Domingo Sanchez de Moscoso, todos los quales dichos vienes declarados dicho otorgante dijo tocarle y pertenecerle por erencia de Alonso de Rio y Cordido y Cathalina Lopez Valmayor , sus padres, difuntos, vezinos que fueron de dicha feligresia de Fazouro”.

Pode pensar o lector que non se trata da mesma persona, que o Diego que aparece na documentación da Casa de Contratación non é o Domingo que aparece na documentación de 1690, pero recapitulemos, tanto Diego como Domingo ou Alonso de Río son fillos de Alonso de Río e Cordido e de Catarina López Valmaior, así que si non se trata da mesma persoa polo menos será irmán de ambos, de igual maneira que o son Catarina López de Río e Inés López Valmaior, ambas fillas dese matrimonio e nadas na parroquia de Fazouro.
En 1686 solicitaba licenza para pasar a Nova España don Melchor Portocarrero Laso de la Vega, á sazón virrei de México e conde da Monclova, ao que acompañaba a súa dona, os fillos varios secretarios e unha ampla relación de criados, nela atopamos, xusto debaixo do negro escravo chamado Domingo de las Nieves a Pedro Martínez, natural de Santiago de Sargadelos.

Dous anos despois, en 1688, solicita permiso para pasar a terra firme o gobernador e capitán xenral de Cartaxena de Indias, don Martín de Ceballos y la Cerda. Na solicitude tamén se inclúen a esposa, o fillo, un criado de Sevilla, outro de Castro Urdiales, unha criada de Ayamonte e por último un criado chamado Bernabé Freire de Andrade, natural de Foz, fillo de Alonso Freire de Andrade e de Xoana López. Na información que o documento aporta podemos ler: “ Bernave Freire de Andrade, natural de la feligresía de Santiago de Foz en Galizia, hijo lexitimo del matrimonio de Alonso Freire de Andrade y de Juana López, sus padres, todos los quales an sido y son christianos viejos, limpios de toda mala raza de moros, judíos y nuevamente combertidos a nuestra fe católica, no castigados ni penitenciados por el tribunal del Santo oficio”.
A documentación tamén aporta información física de Bernabeu “de edad de veinte y seis años pelinegro arrugas naturales en la frente y todos tres son solteros”.

Nada ten que ver co anterior un tal Francisco Freire de Andrade, natural de San Sadorniño, que solicitara autorización para ir a Guatemala como criado do fiscal  Xoán Maldonado Paz. A este acompañábano catro dos seus fillos, nados do matrimonio entre Xoán Maldonado e Berenguela López de Moscoso e Río, esta última natural da parroquia de San Martiño de Mondoñedo. Sobre este matrimonio falaremos nun posterior artigo.


Neste mesmo ano, 1686, e ata 1697 se prolonga un preito polos bens que quedaran de Diego Filipe López. Era este fillo de Gabriel López e Inés Fernández e veciño de San Miguel de Reinante. Descoñecemos a que idade, pero sabemos que emigra da súa parroquia natal ata as minas de Sombrerete (estado de Zacatecas, México),  nas que acaba falecendo. Os seus herdeiros loitarán pola herdanza, feito que alonga no tempo o preito. Entre os implicados na herdanza aparecen Antía Fernández, veciña de San Miguel, Gaspar López, veciño de Vilaframil, ambos irmáns de Diego Felipe. (Contratación. Exp. 564, nº 1. R2).

Santiago García, marido de Antía Fernández de Moreda, solicitara, tanto no nome da súa dona como no de “Gaspar  Lopez Bolaño, vezino del lugar de Billaframil, feligresia de Santa Olalla de la Devessa, del condado de la Villa de Rivadeo” por escrito unha reclamación sobre os bens de Diego Felipe, que na documentación era definido como “mercader de Sombrerete”. Os bens do finado, que “binieron a esta Real Cassa en los navios de azoges”, baixo o cargo do almirante D. Francisco Navarro, ascendían a unha cantidade de  766 pesos.