UNHA PEREGRINA ASALTADA EN CANGAS DE FOZ. 1916.

Este artigo que hoxe sacamos non é simplemente a historia dun roubo xa que esta noticia agocha moita máis información. A noticia, sacada do xornal El Progreso, fala do roubo cometido sobre unha peregrina na parroquia de Cangas no ano 1916, mais iso obriga a que nos fagamos a seguinte pregunta: que facía unha peregrina en Cangas ?.

Antes de contestar a esta cuestión leamos a noticia que sacamos do xornal El Progreso, do seu exemplar do 19 de marzo de 1916 : “Carmen Ferreiro Fernández, de 45 años, natural de Peñafiel (Valladolid) se dirigía como peregrina hacia Compostela, y al pasar por la parroquia de Cangas, en Foz, buscó alojamiento para pasar la noche.

Generosamente le ofreció medio de descansar la vecina de Cangas, Luisa Trelles Novo. A la mañana siguiente, la peregrina notó que le faltaban 23 pesetas que llevaba en un monedero de cuero, varias varas de telas, unas blusas y dos carretes de hilo, todo lo cual llevaba en un saco. Dio cuenta de la falta a la Guardia civil de Cervo y de Foz, que realizaba una entrevista de fuerzas de los respectivos puestos, y después de un detenido interrogatorio a la Luisa durante el cual ésta negó toda la intervención en el hecho, se observó que debajo del delantal ocultaba las prendas hurtadas.

La Luisa fue detenida y puesta a disposición del juez municipal de Foz, con las prendas ocupada”.

Como queríamos saber un pouco máis da citada peregrina fixemos algunha que outra pescuda pola prensa e atopamos dúas noticias que teñen como protagonista a unha persoa co mesmo nome e apelidos, isto fainos pensar en que é a mesma persoa, mais tamén podería non sela.

A primeira das noticias data do 22 de decembro de 1916 e atopámola nun xornal que se editaba na cidade de Badaxoz titulado El Correo de la mañana, nel lemos o seguinte: “por promover un fuerte escándalo en la  vía pública, encontrándose en completo estado de embriaguez, fue conducida a la prevención municipal una individua llamada Carmen Ferreiro Fernández”.

A segunda mención data do 19 de abril de 1923, aparece no xornal Diario de Córdoba, e nela podemos ler: “En la estación central de los ferrocarriles, los agentes de Vigilancia don Luís y don Antonio Moreno, detuvieron anoche a Carmen Ferreiro Fernández, que llegó en el tren expreso de Sevilla y la que al parecer tiene perturbadas sus facultades mentales”.

Independentemente de si estas tres noticias fan referencia a unha mesma persoa ou non o importante deste artigo radica na  primeira das informacións, que nos suscita unha interesante pregunta: que fai unha peregrina en Cangas no ano 1916?.

Pois evidentemente peregrinar, nunha peregrinación oficial a Santiago de Compostela por un camiño xacobeo coñecido, estoume a referir ao que actualmente se coñece como O Camiño de Mar.

O trazado do Camiño Norte percorre a costa cantábrica ata chegar a Ribadeo, momento no que se abandona a costa e se introduce polo interior ata chegar a Santiago, mais non todos os peregrinos facían ese percorrido, outros moitos continuaban pola costa lucense, o que Bartolomeu Fontana ( a finais do XV) denominaba Camiño da Mariña.

Este camiño de peregrinación saía de Ribadeo e percorría a costa ata chegar a San Martiño de Mondoñedo, onde o peregrino atopaba acubillo no hospital de San Sebastián. Dende esta parroquia ata Foz e despois ata Fazouro, pasando pola ponte vella, ata Nois e Cangas, pasando pola ponte de Alemparte. Continuaba o camiño ata Burela (pasando pola Vila do medio), Cervo, Xove, Portocelo, Celeiro, Viveiro, Riobarba, Ortigueira, San Andrés de Teixido, Cedeira, Valdoviño e así ata unir o seu trazado co camiño que actualmente se coñece comA o Camiño Inglés.

Empezamos a estudar e documentar este camiño xacobeo aló polo ano 1993, comprobamos que os peregrinos pasaban polo noso concello xa dende finais do XV, aínda que será, sobre todo, nos séculos XVII e XVIII cando se localice un maior número de peregrinos. Nada nos facía pensar que a principios do XX íamos atopar, por pouco que fose, referencias documentais a peregrinos por este trazado xacobeo.

Se algunha persoa estivese interesada en coñecer en maior profundidade a historia deste camiño recomendaríalle a consulta da seguinte páxina www.xacobeo.es/sites/default/files/ad_limina_2.pdf na que teño publicado un artigo titulado Unha nova vía de peregrinación: O Camiño de Mar, páxinas 57 a 84.

En caso de querer percorrer o citado camiño non estaría de máis consultar as seguintes páxinas, entre outras:

http://es.wikiloc.com/wikiloc/view.do?id=3283494

http://www.lugocamino.com/gl/cami%C3%B1o-do-mar

http://northiberianctc.com/blog/es/?page_id=37

Por certo, hoxe en día, vólvense a ver peregrinos pasando por Cangas.

DOUS CASOS DE CENCERRADAS. VILARONTE E MARZÁN.

Segundo podemos ler no artigo titulado Instrumentos para as Cornetadas, que aparece no portal do Consello da Cultura: “Foi costume na Galicia rural celebrar moitas vodas no máis absoluto secreto, sen nin sequera facer públicas as consabidas proclamas (monicións) na igrexa. Isto era provocado normalmente porque os noivos non querían invitar a viño aos mozos da parroquia, nin tampouco agasallalos co baile de rigor, ou tamén por considerar que o seu matrimonio ía ser susceptible de “marmuracións” (viúvos que casan, homes vellos casados con mozas etc.). Cando os mozos dunha aldea se decataban de semellante acontecemento, tiñan por costume facer unha cornetada ou cencerrada, costume que temos documentado por toda Galicia. Nelas os mozos do lugar, pois nunca as mozas nin as mulleres participaban, “castigaban” os noivos propinándolle un estrondoso recibimento á saída da igrexa aderezado con coplas satíricas e mordaces”.

http://www.consellodacultura.gal/asg/instrumentos/os-idiofonos/instrumentos-para-as-cornetadas/

O noso concello non foi alleo a esta costume. Aínda hoxe algúns veciños cos que temos falado nos din que lembran ter escoitado que a fulano lle fixeran unha cencerrada os rapaces. Para evitar esta costume os noivos optaban ben por non realizar proclamas, tal e como menciona o anterior artigo, ou ben realizar o matrimonio a hora intempestivas. O historiador local mindoniense, Andrés García Doural, ten recollida documentación relativa a matrimonios que tiñan lugar no convento de Alcántara as 6 ou 7 da mañá, todo para evitar a tan molestos convidados.

No xornal El Eco de Santiago, no seu número do 13 de outubro de 1896, podemos ler a noticia de que  un veciño de Vilaronte, “ha sido bárbaramente apaleado”.

Cal é o delito cometido por este bo home?.

O delito cometido foi atentar contra a tradición cultural intentando evitar unha cencerrada.

Este veciño de Vilaronte, que xa enviuvara dúas veces, decide casar por terceira vez. A futura esposa tamén xa enviuvara unha vez. Estaban ambos incluídos no apartado de viúvos que van casar, razón pola cal “los mozos del lugar tenían proyectado obsequiarles con una cencerrada, como es costumbre hacerlo en nuestro país”. Por esta razón os mozos de Vilaronte congréganse no adro da igrexa, mais os novos noivos e o cura párroco, sabedores de que se ía realizar unha cencerrada, deciden evitala. Razón pola cal o cura “hizo la ceremonia a puerta cerrada”.

Trala voda o cura párroco comprobou que os rapaces de Vilaronte seguían agardando no adro da igrexa a que saísen os noivos. Decide logo saír a falar cos mozos e entretelos mentres que os noivos saen pola porta de atrás cara a casa reitoral. A xogada saíu mal e os noivos foron vistos recibindo “en vez de cencerrada, recibió el novio una tremenda paliza y algunas puñaladas, habiendo sido conducido a su casa en grave estado”.

Algo menos violenta, pero non por iso menos incómoda, foi a cencerrada que tivo lugar en Marzán en agosto de 1902. O día 20 dese mes casaban o capataz de estradas Manuel Vázquez con Encarnación Moreda “No conocemos las circunstancias personales de los cónyuges; pero algo debieron encontrar de anormal y de inusitado en la tal boda los mozos de Marzán, o acaso todo haya sido no más que instinto jueguista y alborotador: ello es que los desposados eran obsequiados á diario con poco gratas serenatas en las cuales tomaban parte, como instrumentos, las latas de petróleo, caracoles marinos y otros igualmente malsonantes.

El alcalde, viendo de tal modo perturbada la calma de las noches serenas del estío y más serenas generalmente en los pueblos como Foz, puso el hecho en conocimiento de la Guardia civil y reclamó su auxilio para que los aficcionados al arte divino se fuesen con la música á otra parte.

Y entró en escena la benemérita. La cual se presentó  de noche en el lugar del suceso. Los amantes del divino arte, y es posible que algo de vino hubiera en todo ello, pusieron pies en polvorosa al asomar los tricornios y el charolado correaje de los guardias.

Pero no todos pudieron escapar. Uno de los cencerristas, Hipólito García, de 24 años, que era por lo visto el director de la banda, cayó en poder de los guardias, los cuales le ocuparon un caracol marino, como el cantado por Pastor Díaz en una de sus más bellas poesías.

Hay que suponer, sin embargo, que su sonido no le resultaría muy poético á los desposados.

Como no le resultará muy armónico al detenido el verse ahora envuelto en papel sellado y á disposición del juzgado respectivo”. (1902, 28 de agosto. El Regional.).

Despois de consultar no Rexistro Civil de Foz comprobamos que a citada voda tivo lugar o día 20 de agosto de 1902. Por un lado estaba Manuel Vázquez Vázquez, de 65 anos, natural de San Salvador da Lama e residente en Celeiro de Mariñaos. Manuel estaba viúvo, a súa primeira muller chamábase Ramona Rodríguez Salvatierra e morrera o 24 de novembro de 1899. Pola outra banda estaba Encarnación Moreda Oroza, de 56 anos, residente no barrio de Marzán, viúva de Francisco López, que falecera na cidade de Cienfuegos (Cuba) o día 1 de febreiro de 1890.

CATRO HISTORIAS DE SUICIDAS. 1916 e 1917.

Neste artigo imos falar de catro historias de suicidas que teñen en común o noso concello e que se producen nos anos 1916 e 1917.

A primeira delas é unha historia que remata ben, xa que, e por intervención dun veciño de Foz, o suicida non chega a realizar tan fatídico acto.

O suceso acontece en Vilaxoane a principios do mes de maio do ano 1916, tendo como escenario a Ponte de Vilaxoane, que permitía o acceso á vila de Foz dende Ribadeo. Tal e como podemos ler no xornal Diario de Pontevedra, do 10 de maio, “En el puente de Villajuane, de Foz, intentó poner fin a su vida Julián Pérez Noverol, de 52 años de edad, casado y vecino de Vivero. Se había vendado los ojos para arrojarse al río, cuando el peón caminero acertó a pasar e impidió que Pérez realizase el intento”. Segundo podemos ler no xornal El Progreso, no seu número do 7 de maio, “los móviles que le impulsaban á tal determinación son los desprecios que le hace su mujer según el declaró; pero bien pudiera ser un ligero desvarío mental, por lo que de sus declaraciones se deduce”.

Grazas logo á intervención dese peón camiñeiro do que, por desgraza descoñecémolo nome, o veciño de Viveiro puido volver á súa casa a recuperarse ou ben a padecer os desprezos da súa muller.

A segunda historia acontece a principios de maio do ano 1917. Esta noticia está recollida no xornal El Ideal Gallego, no seu número do 5 de maio, e nel podemos ler que: “En el barrio de la Espiñeira ocurrió un suceso desgraciado, cuyas causas se ignoran. En el piso alto de la casa de unos honrados vecinos y mientras toda la demás familia se hallaba en las faenas del campo, se ahorcó de una viga el joven de 17 años de edad Manuel Oberrat.

Cuando su madre y hermanos le hallaron muerto, desarrollose la consiguiente escena de dolor. La juventud del suicida y la circunstancia de no tener enfermedad ni contrariedades de la vida, hacen imposible conjeturar los móviles que le impulsaron resolución tan extrema”.

No xornal El Eco de Santiago, do 9 de maio, afírmase que o suicida era natural de Tol (Asturias) e que se chamaba Manuel Olemata Barre. Mentres que para o xornal El Diario de Pontevedra, do 9 de maio, o nome do rapaz era Manuel Obernal Barres e apuntan como razón do suicidio “por haberle reñido sus padres”. Tras consultar o Rexistro Civil de Foz comprobamos que o nome deste suicida era Manuel Overnat Barres, era fillo de Xosé  Overnat Vasquín, natural de Galdo, e de Francisca Barres Montenegro, natural de Vilaronte. O citado Manuel aparece anotado como natural e veciño de Vilaronte. No Rexistro anotan que o suicida tiver “fallecido en su domicilio a las diez y siete horas y seis minutos proximadamente del primero del actual á consecuencia de asfixia por suspensión”. (Rexistro Civil de Foz, 1917, 3 de maio, fol. 28).

A terceira ten lugar neste mesmo ano de 1917, pero xa no mes de xullo. Segundo informa o xornal El Diario de Pontevedra, do seu número do 16 de xullo, nos talleres tipográficos do señor González Seco recibíase unha carta para  que fose publicada no periódico Mondoñedo, era segundo o xornal “una especie de historieta del sujeto Faustino González Fernández, nacido en el Monfadal y residente en San Martín de Mondoñedo, quien por razones de familia ha de matarse el día 15 del corriente de Julio, después de haber asesinado a su hijo para que no pase por los dolorosos trámites que él ha pasado.

Después de haber leído los empleados del señor Seco esta curiosa narración entregáronla al señor Juez de 1ª instancia de este partido, para que procediera en la forma que estimara más oportuna.

En el primer automóvil salió una pareja de la Guardia Civil para ver si alcanzaba el coche en que iba el González, que saliera de ésta (refírese a Mondoñedo) para la vecina villa de Foz a las tres y media de la tarde”.

Esta mesma noticia recóllese nos xornais El Progreso, do 14 de xullo, e El Noroeste, do 17 de xullo.

A derradeira historia é recollida polo xornal El Diario de Pontevedra, do seu número do 29 de agosto de 1917. Seméllanos tan interesante e completa que a transcribimos completa: “En un cuarto de la fonda-restaurante de Barrencalle, número 13, puso fin a su existencia un joven. Aprovechando unos momentos en que su esposa abandonó el nido amoroso en que vivían empuñó un revolver y haciendo girar el gatillo cayó al suelo convulso, con un tiro en la cabeza.

Había ya dejado de existir la víctima cuando se personó en la Casa de Socorro el digno juez del distrito del Ensanche, don Felipe Fernández de Quirós, acompañado del oficial de la escribanía del señor Sancho, señor Mamblona y del alguacil señor Pérez, comenzando a instruir las diligencias de guardia.

El desesperado joven se llamaba Angel del Río Menéndez, de 26 años, de profesión comerciante y natural de Foz (Lugo).

El cadáver pudo ser identificado en el acto, por haberse encontrado en uno de los bolsillos de la ropa del desgraciado Angel un pasaporte expedido por el cónsul de España en Buenos Aires, fechado en Junio de 1916.

El suicida había escrito en el anverso del expresado pasaporte que no se culpara a nadie de su muerte ni se molestara a su esposa Francisca Gil en lo más mínimo, pues ella no era la causa determinante en su desesperación.

Rogaba al juez que proporcionase a su mujer el viaje hasta Pamplona, a donde iría unirse con sus padres. Añadía que se mataba por disgustos privados, encareciendo que todo cuanto posee le sea entregado a su esposa.

Acerca de las causas que indujeron a Angel a privarse de la vida, corrieron distintas y encontradas versiones, que no vamos a recoger.

Sólo una, novelesca y algo teatral, pero con mayor viso de certeza que sus compañeras vamos a relatar.

Según ella, Angel y Paquita se conocieron cuando el primero regresó de América con algún dinero, no tanto como lo que hacía suponer su aspecto de señor rico. En Pamplona llegaron a intimar y entraron pronto en el atajo que conduce al matrimonio.

El matrimonio se firmó. Comenzó la luna de miel. Todo era bello y risueño. Había juventud, amor y se creía que habría también dinero.

No cabía mas. Y llegaron a Bilbao en viaje de novios hace cinco días. La luna de miel seguía su curso normal. En la villa de Don Diego la tranquilidad era absoluta. Solamente imponían algo los bandos pegados en las esquinas. ¡Se podía vivir! Más aquí llega lo más interesante del relato. Angel la dijo un día, mirando sus ojos negros como a un espejo en el que reflejara su emoción, que no tenía dinero, que su riqueza era una leyenda china.

¡Momento de incertidumbre, lágrimas de sangre!. Hubo un momento de silencio en el que sólo se oían los martillazos de los constructores de barricas y la campana del urbano.

– Tengo una solución – dijo él de pronto. – Ve a casa de Fulano y pídele 200 pesetas, con ellas iremos tirando - .

A Paquita Gil no gustó esta solución y se negó a ello diciendo: - Las pediré a mi familia.

Entonces Ángel le propuso que pusiese un telefonema a su madre pidiéndole dicha cantidad.

Y al salir Paquita a la calle, su esposo se pegó un tiro”.

O PÌCO DA LEBRE: O ANTIGO FARO DE FOZ.

    Monte Faro. 

Se temos en conta a lenda de San Gonzalo os homes e mulleres deste concello, aterrados pola presenza dunha imponente armada normanda, saen en procesión de San Martiño de Mondoñedo, onde estaba a Se episcopal, ata o pico da Grela, tamén coñecido como A Cruz da Agrela ou Agrelo.

Sen apartarnos da citada lenda cada vez que o vello bispo Gonzalo se axeonllaba unha nave normanda íase a pique ata que, unha vez chegados ao pico da cruz do Agrelo, so quedou unha, á que deixaron fuxir para que espallase a noticia do milagre.

Non nos imos meter en se foi ou non certo este milagre, temos defendido, ata a saciedade, que algo tivo que pasar. Probablemente o que sucedeu foi que ancorase preto do estuario do Masma unha armada, xa fose normanda ou sarracena, con intención de atacar e roubar a Se episcopal. Mais non puideron facelo ao virar o tempo e producirse, de repente, un temporal que obrigou ás naves a saír a mar aberto, probablemente se afundisen algunhas. Este suceso será contemplado como algo divino polo pobo que ve no bispo Gonzalo Froilaz ao seu salvador, razón pola cal será santificado popularmente.

Se algo me chamou sempre a atención deste milagre foi o paseo que dende San Martiño fan ata o pico da cruz do Agrelo. Nunca puiden explicarme por qué camiñan cara o inimigo en vez de fuxir.

Que había na cruz do Agrelo que os motivase a camiñar cara alí?.

Se lle facemos caso á lenda ían a contemplar a armada e non tiñan medo xa que con eles ía San Gonzalo, quen contaba co apoio de Deus para derrubar as naves inimigas.

Pero se baixamos do mundo lendario ao terreal probablemente atopemos a solución a esta pregunta.

A saída masiva da poboación de San Martiño ao pico da cruz do Agrelo non responde a unha procesión solicitando a axuda divina senón que saen buscando refuxio. Sempre pensei que no pico da cruz do Agrelo había algo, tal vez unha edificación defensiva e de control da entrada da ría, que ofrecía as garantías suficientes de seguridade. Soben ao Agrelo porque alí había algún tipo de construción onde poder refuxiarse mentres que non chegaba a axuda militar solicitada.

A dúbida quedou aparcada nesta cabeza miña que non para ata que o día 20 de febreiro do 2011 Manuel Gago chegaba a Foz da man da asociación cultural Mariña Patrimonio. A charla que imparte na Casa da Cultura de Foz titulábase A República dos homes libres e nela falaba, entre outras cousas, de normandos e das fortalezas situadas en montes próximos a cenobios alto medievais. Nese mesmo día Manuel Gago publicaba no seu blog un artigo titulado Cando as lendas se volven realidade: O Bispo Santo e o refuxio de San Martiño. Neste artigo afirmaba que unha das hipóteses centrais da súa historia dos homes libres era a: “dunha vinculación clara entre os mosteiros altomedievais e uns castelos situados no monte máis alto e máis próximo ao cenobio; uns castelos que non figuran na documentación pero están aí, nunha relación máis que evidente”.

Restos da muralla que se atopan no Pico da Lebre. (Fotos Manuel Miranda).

Esta afirmación foi a que motivara ao presidente da asociación Mariña Patrimonio a mandarlle unhas fotografías das estruturas que el atopara no Pico da Lebre. Esas fotografías son as que traen a Foz a Manuel Gago. Na inspección do terreo ven que hai: “Unha especie de muralla delimitada por dúas gabias aparecía na parte máis encostada e máis inaccesible do recinto. ¿Estaría a outra parte, a parte pola que entramos, máis machacada polas obras forestais? Ensarillado no medio de xestas e toxos fun seguindo aquela estrutura. E de súpeto pegou a curva.(…)A estrutura pegou a curva e comezou a rodear o pico da Lebre, aínda que esmorecía e ía desaparecendo baixo a terra conforme nos aproximabamos á zona máis habitual de traballos forestais.(…) Si, por aló beireaba, e complementábase cun muro pétreo moi esmorecido e algunha estrutura térrea máis. Non só iso: eu pasara por riba dela, inicialmente, e non a recoñecera. Deume a risa. Pero tamén algo de emoción. Fiquei só, aló, nas gabias. Por suposto que recoñecía estas estruturas na memoria: son moi frecuentes nos hábitats altomedievais das Illas Británicas. Estes ditchs que delimitan asentamentos e fortalezas, moitas veces construídas en madeira. Estaba buscando un castro da Idade do Ferro, coa súa monumentalidade. Pero isto era outra cousa. Mesmo unha cousa que parecía proceder unha tradición defensiva non galega.(…). Estes refuxios son outra cousa. Nas Illas Británicas están moito máis habituados a abrir este tipo de xacementos e saben velos con máis facilidade. Nós aínda estamos aprendendo.

Camiño polo alto do Pico da Lebre, forzando os ollos para apreciar o efímero traballo duns homes hai, posiblemente, máis de mil anos. Un refuxio feito con rapidez, asentado con gabias que fan as sortes de foxos. Buscamos, procuramos, as pegadas do medo na terra. Se cadra o refuxio ao que se dirixía, nas primeiras versións da lenda, o bispo Gonzalo coa súa grei de Foz e Mondoñedo a gardarse dos piratas.(…). O Pico da Lebre a min non me parece exactamente un castro. O patrón da muralla é totalmente diferente aos castros que coñezo da Mariña (tanto in situ como en investigacións), e si me encaixa nun momento máis serodio, máis coxuntural, máis temeroso, máis efémero”.

Neste artigo podemos fornecer documentalmente a teoría de Manuel Gago. Resulta innegable que no Pico da Lebre existen restos dunha estrutura defensiva que o rodea. A base da estrutura é de pedra mentres que o resto, as empalizadas e as construcións interiores, serían de madeira, feito que explicaría a nula existencia destes restos.

Hai dous documentos de finais do século XI que nos poden aclaran un pouco máis o tipo de construción existente no Pico da Lebre.

O primeiro deles trátase da doazón que o 21 de agosto do ano 1096 realizan Raimundo de Borgoña e a súa dona Urraca a favor do bispo de San Martiño, que neste caso era Gonzalo Froilaz. A Se episcopal recibía a metade da igrexa de Nois, así como as vilas de Trasmonte e Candine: “et dare conmorantibus medietatem ecclesie sancti Juliani de Nois que habet iacentiam litore maris inter Burellum et Aurium subtus montem Aquilare et Faro”[1].

Neste documento, aparte da doazón propiamente dita, os outorgantes deben de situar xeograficamente a igrexa de Nois, que, segundo o documento estaría entre as vilas de Burellum et Aurium, é dicir entre Burela e o río Ouro, probablemente Fazouro.  Máis tamén deben situar as poboacións que mencionan e así Burela está debaixo do monte Aquilare e Fazouro baixo o monte Faro. Pode pensar o lector que ese monte Faro non sexa o Pico da Lebre, que ben podería ser outro monte, pero se collemos o segundo documento tal vez se nos disipe esta dúbida.

A segunda referencia documental data do 5 de xullo do ano 1077. Nela o matrimonio composto por García Enríquez e a súa dona Cristina permutan co mosteiro de Lourenzá unhas terras. O mosteiro dáballes propiedades en Vilanova e o matrimonio cedía a súa parte da vila de Marzán: “Et est ipsa villa vocitata Marçani, suptus monte Faro, prope aulam Beati Martini episcopi dumiensis sedis, discurrente ad ecclesia Sancti Iacobi, ripa Masme”[2].

Segundo este documento o monte que está sobre a vila de Marzán, ou sexa o Pico da Lebre, recibía o nome de Faro. A razón deste nome explícase pola existencia no pico do monte dunha construción na que se ubicaría un facho ou faro, que serviría de guía aos navegantes que entrasen no estuario do Masma. Lembremos que por aquela época o número de barcos que entraban e saían do noso porto tiña que ser bastante elevado pois Foz era o peirao da Se episcopal mindoniense, que estaba sita en San Martiño.

Este monte Faro de Foz non era o único da nosa Mariña. Cal Pardo lémbranos que no ano 877 o rei Afonso III doaba á Se episcopal de San Martiño a vila de Area “subtus monte Faro”. Evidentemente non se está a referir ao Faro de Foz senón ao monte que hai na entrada da ría de Viveiro. Sobre este monte Faro don Xoán Donapetry Yribarnegaray, no seu libro Historia de Vivero y su concejo , dirá: “El monte mas notable es el de Faro y sirve de guía a las embarcaciones que se proponen entrar en Vivero, en su cima había un hacho y garita, para la defensa del puerto, al que concurrían los vecinos de su feligresía, los de San Isidoro del Monte y los de Juances”.

Tendo en conta todo o visto ata agora podemos afirmar que os homes e mulleres de San Martiño e Foz fuxiron ao monte da cruz do Agrelo buscando refuxio na fortaleza – faro que alí había. Porque resulta indubidable que nese monte había un faro que indicaba o camiño aos barcos que viñan a vender os seus produtos á Se episcopal de San Martiño, polo menos entre os anos 864 e 1117, momento do seu traslado a Vilamaior do Val de Brea (actual Mondoñedo).

Que en Foz existiron fachos queda demostrado documentalmente, mais xa como lugares de aviso de ataques inimigos que como faros. Estamos a falar dun documento datado no ano 1771 e que fai referencia ao foro do casal de Portela, sito en Marzán, no lugar lugar coñecido como Prado da Lama. Na relación que fai das 45 propiedades pertencentes a ese casal menciona unha finca na veiga da Cadra, que entre os seus lindes figura: “por la caveza con eredad de el Cavildo y camino que va al facho y lagoa”[3]. O termo Lagoa aparece posteriormente pero en plural, as Lagoas, o que nos fai pensar que o facho estaría preto da actual urbanización As Lagoas, o que nos coñecemos como as Torres.

Para máis información sobre os achados no Pico da Lebre recomendo o artigo de Manuel Gago, que podedes atopar e consultar eiquí

http://www.manuelgago.org/blog/index.php/2011/02/20/cando-as-lendas-se-volven-realidade-o-bispo-santo-e-o-refuxio-de-mondonedo/

---

[1] Cal Pardo.H.: Colección diplomática medieval do arquivo da catedral de Mondoñedo. Nº. 9, p. 22.

[2] Rodríguez González, A e Rey Caiña, J.A.: Tumbo de Lorenzana. En Estudios Mindonienses,  nº 8. Documento nº 81, p.119.

[3] Arquivo Catedralicio de Mondoñedo. Documentación varia de Foz e Fazouro. Mazo 66, 1771, foro do casal de Portela, Marzán.

1840. RELACIÓN DE INDIVIDUOS DO CONCELLO DE FOZ QUE PODEN VOTAR.

Fonte deste traballo:   Arquivo Municipal do Concello de Foz. Libro Actas 1840.

Na transcrición literal tan só se incorporaron os acentos, deixando os apelidos tal e como figuran. Facemos fincapé en que no texto aparecen certos individuos co don diante, débese isto a que son entendidos como fidalgos ou persoeiros con cartos, razón pola cal mantemos o don para marcala diferenza social existente.

Ayuntamiento constitucional de Santiago de Foz. Partido de Mondoñedo.

Lista de los individuos que con arreglo a los artículos 7º,8º,9º,10º,11º de la Ley electoral tienen derecho a emitir su voto para el nombramiento de Diputados Probinciales, cuyo tenor es como sigue:

Caso 1º.

 Parroquia de Santiago de Foz.

José López.	D. Manuel Maañón	José Rodríguez Bolaño
Simón López	D. Francisco Maañón	D. José Maañón
D. Ángel López Leitón	Félix Guerra	D. Antonio Fernández Ramos
D. Francisco Martínez del Río

Santa Cecilia.

D. Ramón Legaspi	D. Francisco Legaspi	D. Francisco de Mon
D. José Moreda	José González	Francisco Padriñán
Domingo Bolaño

Villaronte.

Manuel Longarela	Juan Fernández	Marcos Fernández
Ramón Rodríguez	Bernabé Posada	José Luaces
Juan Rodríguez	Carlos Posada	José González
Manuel Rodríguez	Andrés Lourín	José Pérez
Ramón Yrimia	Ramón do Rego	Francisco da Fonte
Benito García	Nicolás Reimunde	Juan Estoa
Juan Cortegaza	Blas Casario	Domingo Vázquez
José Reigueiriña	Bernardo Muiños	Francisco López
José García	José Castro	Antonio Candia
Juan García Lourín	José Lorenzo

San Acisclo.

D. José Andrés Serantes

Ramón Ramos

San Martín.

José López.	D. Manuel Maañón	José Rodríguez Bolaño
Fernando Fernández	José Fanego	Antonio Cerdeiras
José Piñeiroa	Francisco Castiñeira	Juan Barreira
Francisco do Bale	José Rodríguez	Luís de Castro
Andrés de Sà	Ramón Rouco	Antonio Martínez
Juan Barreira	Gabriel Villarino	José Sánchez
Juan Alonso	Antonio Canoura	Manuel González
Francisco García	Ramón Fernández	Francisco Casario
Nicolás Méndez	Ramón Palmeiro	Manuel Alonso
Francisco Yglesia	Cayetano Basanta	José Oroza
Juan Rodríguez	José Rodríguez	Francisco María de Forján
D. Ramón Villarmea

Nois.

D. Francisco Villarmea	D. Ramón Bao	D. Juan Solbeira
Vicente Bao	D. Juan Cao	Antonio Salgado
Ramón do Eijo	Manuel Maseda	D. Francisco Antonio Pillado

Cangas.

D. Ramón Rebellón

José Lourido

Fazouro.

D. Juan Fernández Pedrosa

Moucide.

Domingo Méndez

Caso 2º.

 Parroquia de Santiago de Foz.

D. Manuel Moscoso	Manuel Liñares	José Beiga
D. José Basanta y Cancio	D. Juan Ignacio López	D. Felipe Golpe
D. José María Polido

Santa Cecilia.

D. Ramón María Rojo

Villaronte.

D. José Alonso Ramos	D. José Corral	D. Nicolás Yglesias
D. Salbador Pardo Romero	Alejandro Piñeiroa	José López de Cartas
Alejandro Couto	Manuel Regueiriña

San Acisclo.

D. José Ramos

San Martín.

D. Manuel María Pardo	D. Eduardo Lorenzo	D. José Lorenzo
José Seijas	Manuel Reimunde	D. Joaquín Samaniego
D. Julián Antonio Millán

Nois.

D. Manuel Alonso

Cordido

D. Francisco Álvarez	Pedro Balmayor	Diego da Ribeira
Domingo do Río	Juan de Mon	Juan do Río
Anastasio Pérez	José Fernández	Juan de Sà

Cangas.

D. Ramón Pedreira	Nicolás Díaz	Juan García
José Cao	Antonio Otero	D. José Pillado
Antonio Moreda	D. Fruto José Sarceda	D. Andrés Díaz
Francisco Mon	Manuel Ribas	Manuel Martínez
D. Juan Pedreira	Luís álvarez	Matías do Sisto
Manuel Nobo

Fazouro.

D. Francisco Pardo	D. Joaquín Pedrosa	D. Basilio Pedrosa
D. Luís Montabaro	José do Río	Antonio Rodríguez
Agustín Díaz	Ramón Rodríguez	D. Tomás de Mon

Moucide.

D. José Saabedra	Cayetano Díaz	Francisco Díaz
Francisco da Pena	José Cabaleiro	Domingo da Pena

Caso 3º.

 Parroquia de Santiago de Foz.

José Rodríguez Doce	D. Rafael Villarmea	Juan Fernández
Ramón Guerra	Manuel Alonso	Luís Alonso
D. Luís Villarmea	José Fernández Cainzal	Ramón Fernández
Francisco Bolaño	Nicolás Moreda	Francisco Palmeiro
Esteban Eiras	Gregorio Palmeiro	Esteban Martínez
José Guerra	Ambrosio Martínez	Ramón Ramos
Antonio Rodríguez	Antonio Fernández	Manuel Rodríguez
Juan López Cazolga	Simón Fernández	Luís Rodríguez
Luís Rodríguez Fiallega	José Basanta	Manuel Villapol
Dionisio Doce	Diego Do Bal	José Fernández Penaparda
D. Diego Llano	D. Justo Alonso	D. José de Castro
Ramón Canoura	Marcos Díaz

Santa Cecilia.

D. Francisco Villaamil	José Martínez Seijo	D. Antonio Sánchez
José Reimunde	José Maseda	Manuel da Fonte
Miguel Teijeira	Luís Sánchez	Antonio Maseda Aguiar
Juan Martínez	Luís Canoura

San Acisclo.

Juan Ramos	Manuel Fernández Balmayor	Cosme Fernández
José Freire	Antonio Rodríguez	Antonio Reimunde
D. Francisco Legaspi	Francisco Mariño	Cosme de Otero
Luís Alonso	Gregorio Fernández	Gregorio Ramos

Nois.

Juan María Díaz	Basilio Maseda	Juan Amarelo
Cosme Bao	Juan Durán	Francisco Martínez

Cangas.

Roque Teijeiro	Francisco Cao	Juan Ribadeneira
Carlos Otero	Antonio Sánchez

Fazouro.

Francisco Balmayor	José Prieto	José Sanjurjo
Manuel Díaz	Domingo Ramos